اهمیت نور در گلخانه

اهمیت نور در گلخانه | بازرگاني تيكا عرضه كننده تجهيزات كشاورزي و گلخانه‌اي خصوصا توري ضدحشره است. در این مقاله به بررسی اهمیت نور در گلخانه می‌پردازد.

گلخانه سازه‌ای با ابعاد مختلف است که هر جزء آن، اثرات مستقیمی بر رشد محصول و نهایتا کیفیت، کمیت و مدیریت محصول دارد که در پایان، اثر خود را در افزایش سود و کاهش هزینه‌ها نشان خواهد داد. توجه به این نکته حائز اهمیت است که فقدان مدیریت صحیح در احداث گلخانه، باعث بهره‌وری نامناسب از سرمایه و امکانات خواهد شد. گلخانه باید بتواند محیط کنترل شده‌اي براي نور، حرارت و رطوبت کافي به منظور تولید گیاه فراهم کند.

اهمیت نور در گلخانه

سه جزء اصلی فرایند فتوسنتز گیاهان شامل آب، دی‌اکسیدکربن و نور است. نور یکی از عوامل مؤثر در رشد و نمو گیاه است. نور طبیعی خورشید، ارزان‌ترین منبع در دسترس است؛ اما این منبع همیشه و به مقدار کافی در دسترس نیست.

همچنین انرژی خورشیدی که توسط گیاهان استفاده می‌شود، شامل بخش کوچکی از طیف نوری خورشید است. بنابراین استفاده از نور مصنوعی به‌ منظور افزایش محصول و ارتقای کیفیت آن، دیگر متداول شده است.

تنها در شرایط خاص و روزهای ابری و زمستانی و در مناطقی که نور خورشید کم است، استفاده از نورهای مصنوعی برای تأمین نور مورد نیاز برای فرایند فتوسـنتز گیاهان می‌تواند نقش مؤثری در افزایش عملکرد ایفا کند.

شایان ذکر است که در طول تابستان که حداکثر تابش نور خورشید وجود دارد، بایستی شدت عبور نور کاهش داده شود؛ زیرا شدت بالای نور سبب افزایش دمای برگ‌ها و در نتیجـه آفتاب سوختگی گیاهان گلخانه‌ای خواهد شد.

بنابراین بایستی با پرده‌های سایه انداز که در داخل یا بیرون گلخانه نصب می‌شود، میزان عبور نور را کاهش داد.

دی‌اکسیدکربن و نور در فرایند فتوسنتز مکمل یکدیگر هستند. بنابراین در هنگام استفاده از نورهای تکمیلی در گلخانه‌ها، غلظت دی‌اکسیدکربن نیز می‌بایست کنترل شود و در صورت نیاز، اقدام به تزریق دی‌کسیدکربن در گلخانه کرد. دی‌اکسیدکربن مایع، یخ خشک و احتراق سوخت‌های بدون سولفور می‌تواند به عنوان منابع تأمین دی‌اکسیدکربن مورد استفاده قرار گیرد.

بازرگانی تیکا

اهمیت نور در گلخانه

نور از عوامل مهم و تاثیر گذار در رشد گیاه می‌باشد که با تاثیر بر فتوسنتز نقش اساسی در رشد گیاه دارد. انرژی نور مانند یک بسته انرژی عمل می‌کند. با استفاده از روش‌های مختلفی از جمله فتومتری، رادیومتری و کوانتومتری می‌توان شذت نور را اندازه گیری کرد.

شدت نور بر فتوسنتز، ارتفاع گیاه و گلدهی موثر است و بیشینه فتوسنتز در نور قرمز و آبی صورت می‌گیرد. شدت نور در گیاهان گلخانه‌ای بین 10000 تا 70000 لوکس متغیر است.

در گیاهان سایه پسند بیشینه نور برای فتوسنتر بین 4000 تا 5000 لوکس و کمینه 500 لوکس است و کمینه نور برای گیاهان آفتاب پسند بین 1000 تا 1500 لوکس است.

عوامل موثر بر میزان نور قابل رویت

فصل سال: زاویه تابش خورشید در تابستان بیشتر و در زمستان کمتر است. هر چه زاویه تابش خورشید بیشتر باشد شدت نور وارده بیشتر می‌شود. بیشترین شدت نور در زاویه تابش خورشید 90 درجه است.

عرض جغرافیایی: با افزایش عرض جغرافیایی خورشید مایل‌تر می‌تابد بنابراین شدت نور وراده به گلخانه کاهش می‌یاید.

ارتفاع از سطح دریا: هر چه ارتفاع محل احداث گلخانه از سطح دریا بیشتر باشد شدت نور بیشتر است.

ساعات مختلف روز: بیش‌ترین شدت نور در هنگام ظهر است.

پوشش ابر: ابری بودن هوا میزان نور قابل دسترس را 3-6 برابر کاهش می‌دهد.

میزان آلودگی: افزایش میزان آلودگی باعث کاهش شدت نور می‌شود.

رطوبت موجود در اتمسفر.

کنترل و تنظیم نور گلخانه

تنظیم نور در گلخانه با روشن و یا خاموش کردن لامپ‌ها و یا تنظیم میزان نور آن‌ها قابل انجام است. روش کنترل سوئیچ روشن و خاموش در مقایسه با استفاده از کنترلر‌های صنعتی که توسط میکروکنترلر‌ها پیاده سازی می‌شود، ساده‌تر و مقرون به صرفه‌تر می‌باشد. لازم است بدانیم که میکروکنترلر‌ها عملکرد بهتری داشته و نور یکنواخت‌تری را برای گلخانه ایجاد می‌کند. همچنین، می‌توان برای تنظیم نور گلخانه به صورت اتوماتیک از سلول‌های نوری جهت کنترل مقدار نور ورودی به گلخانه استفاده کرد. همچنین می‌توان با پاشیدن گل و آهک و یا رنگ آبی و نیز نصب سایبان از نفوذ نور به ویژه در اواسط بهار و تابستان جلوگیری کرد.

روش‌هایی برای به حداقل رساندن اتلاف و افزایش نور گلخانه

با به کارگیری روش‌هایی می‌توانیم از اتلاف نور جلوگیری کرده و باعث افزایش نور گلخانه شویم. در ادامه به بررسی این عوامل می‌پردازیم.

اطمینان از تمیز بودن پوشش اطراف گلخانه به منظور افزایش نور گلخانه
با گذشت زمان پوشش گلخانه آلوده می‌شود و مانع از افزایش نور گلخانه می‌شود. عواملی مثل جلبک‌ها، خزه‌ها، گرد و غبار می‌توانند منجر به کاهش نفوذ نور شود. همچنین، انباشت این عوامل باعث بروز بیماری‌ها نیز می‌شود.

کاهش انعکاس روی شیشه اطراف گلخانه جهت افزایش نور گلخانه
از دیگر عوامل برای افزایش نور گلخانه، کاهش انعکاس شیشه‌ها می‌باشد. بیشتر نور خورشیدی که به گلخانه می‌رسد از طریق شیشه عبور می‌کند. با این حال درصدی از آن منعکس می‌شود. برای افزایش نور گلخانه میتوان از پوشش ضد انعکاسی که از یک لایه نازک از ذرات نانو تشکیل شده است، استفاده کرد. این پوشش تا حد قابل توجهی می‌تواند بازتاب را از بین ببرد.

قطرات زیاد حاصل از میعان آب روی سقف، مانعی برای افزایش نورگلخانه
قطرات زیاد حاصل از میعان آب روی سقف گلخانه مانع از نفوذ نور و افزایش نور گلخانه می‌شود. این قطرات، عمل فوتوسنتز گیاهان نیز را کاهش می‌دهند.

اهمیت نور در گلخانه

شرایط نوری گلخانه

نور خورشید، اصلی‌ترین محرک گیاه برای انجام عمل فتوسنتز است. در عین حال، این پارامتر، محدودکننده‌ترین و غیر قابل کنترل‌ترین پارامتر در میان سایر پارامتر‌های جوی و اقلیمی گلخانه است. مهم‌ترین شاخص‌های نوری در گیاهان، عبارتند از:

1- شدت نور (کمیت نور) 2- طول دوره نوری 3- کیفیت (طیف) نور

با افزایش شدت نور و طول دوره نوری، می‌توان تولید محصول را به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش داد. سازه و پوشش گلخانه، باید به گونه‌ای طراحی و اجرا شوند که بیشترین میزان نور خورشید را از خود عبور دهند، کم‌ترین میزان سایه را در گلخانه ایجاد کنند و نور عبوری از خود را به شکل یکنواخت در محیط گلخانه توزیع نمایند.

کمیت نور

نور دریافتی از خورشید در گلخانه به عوامل متعددی چون فصول سال، طول و عرض جغرافیایی، ساعات شبانه‌روز، ابری یا صاف بودن هوا، رطوبت نسبی جو، ارتفاع از سطح دریا، آلودگی هوا و شفافیت پوشش گلخانه وابسته است. در ایران، بیشترین شدت تابش نور در تیر ماه و کم‌ترین شدت تابش نور در دی ماه گزارش شده است. شدت تابش نور بر عملکرد بوته‌ها تاثیر زیادی دارد و عدم انتقال نور مناسب به داخل گلخانه می‌تواند ارتفاع بوته و میزان گلدهی آن را تحت تاثیر قرار دهد.

بیشترین میزان فتوسنتز بوته‌ها متاثر از طیف نور با طول موج‌هایی در محدوده 440 الی 655 صورت می‌گیرد. اغلب گیاهان گلخانه‌ای به شدت نوری در بازه 10000 الی 70000 لوکس نیاز دارند. در گیاهان سایه پسند، این میزان در بازه 500 الی 5000 لوکس است.

طول دوره نوری

گیاهان بر حسب واکنش به طول دوره روشنایی و تاریکی، به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:

گیاهان روز بلند: گیاهانی هستند که برای گلدهی به حداقل 10 الی 14 ساعت نور نیاز دارند. در اثر افزایش طول دوره تاریکی، رشد زایشی این گیاهان متوقف شده و به صورت رویشی و طولی رشد می‌کنند. گیاهانی مثل گل سوسن، مینا، اطلسی و نازگل، در این دسته جای دارند.
گیاهان روز کوتاه: این نوع گیاهان برای تبدیل رشد رویشی به رشد زایشی و تولید اندام و باردهی، به کمتر از 12 ساعت نور نیاز دارند. گل داوودی نمونه بارز گیاه روز کوتاه است.
گیاهان روز خنثی: زمان گلدهی در این نوع از گیاهان از تعداد ساعات نوردهی مستقل است، اما افزایش طول دوره نوری، موجب تسریع و افزایش کیفیت رشد گل‌های گیاهان می‌شود. گل‌های بگونیا، ژربرا، میخک و انواع صیفیجات، در دسته گیاهان روز خنثی جای می‌گیرند.

شدت نور دریافتی از خورشید و طول دوره نوری، باید با توجه به نوع گیاهان کشت شده در محیط گلخانه کنترل شود. برای کاهش شدت نور و یا طول دوره نوری، از سایه‌بان و برای افزایش شدت نور و یا طول دوره نوری، از سیستم‌های نور مصنوعی استفاده می‌شود. در روز‌های بلند تابستان، به‌ویژه در مناطق گرمسیر، می‌توان از پاشش مواد کدر کننده (نظیر آهک) بر روی پوشش گلخانه‌ها برای کاهش شدت نور وارد شده به گلخانه استفاده کرد. تصویری از نصب سایه بان در فضای خارجی گلخانه را نمایش می‌دهد.

کیفیت نور

نور ماورای بنفش با طول موج کمتر از 400 نانومتر برای انسان و گیاه خطرناک است و طولانی شدن روند تابش آن بر گیاه، رشد گیاه را به طور جدی مختل می‌سازد، لذا بهتر است تا در گلخانه‌ها، از پوشش‌های مقاوم و غیرقابل عبور برای پرتو‌های فرابنفش استفاده کرد. طیف نور مادون قرمز با طول موجی در بازه 750 الی 800 نانومتر، بر رشد گیاهان بی تاثیر است، اما بر شکل ظاهری گیاه اثر می‌گذارد.

به طور مثال رنگدانه پروتئینی فیتوکروم از نوع prf، نور ماردون قرمز را جذب می‌نماید. در صورت کاهش نسبت نور قرمز به نور مادون قرمز، کلروفیل سازی کاهش یافته، میان گره‌ها طویل شده و پهنک برگ نازک و بزرگ می‌شود. بیشترین میزان نسبت نور قرمز به نور مادون قرمز در اواسط ظهر حاصل شده و در حدود 05/1 الی 25/1 خواهد بود. این نسبت در زمان طلوع و غروب آفتاب کاهش می‌یابد. طیف نور غیرقابل رویت قرمز دور با طول موجی در بازه 700 تا 750 نانومتر، در رشد زایشی بوته، جوانه زنی و پیشرس شدن محصول تاثیر بسزایی دارد.

تشعشعات فعال فوتوسنتزی، دارای طول موجی در بازه 400 الی 700 نانومتر هستند. طیف نور قرمز با طول موجی در بازه 600 الی 700 نانومتر، توسط کلروفیل جذب شده، در رشد و نمو گیاه بسیار موثر است. نور زرد متمایل به سبز با طول موجی در بازه 500 الی 600 نانومتر، در فرآیند کلروفیلسازی در اغلب گیاهان تاثیر چندانی ندارد. طیف نور آبی متمایل به بنفش با طول موجی در بازه 400 الی 500 نانومتر، در رشد رویشی گیاهان و سبزینه سازی تاثیر بسزایی دارد.